Jesteś w ciąży. Gratulacje! Teraz zapewne spędzisz najbliższe miesiące zastanawiając się jak rośnie i rozwija się twoje dziecko. Czy jest już duże? Jak wygląda? Kiedy poczuję po raz pierwszy, że kopie? To chłopiec, czy dziewczynka? Wiele pytań, wiele niewiadomych?

W pierwszych dwóch tygodniach ciąży… nie jesteś w ciąży. Tak, to nie żart. Wynika to z pewnego uproszczenia, które przyjmuje się w trakcie obliczania potencjalnego terminu zakończenia ciąży, czyli porodu. Twój lekarz odliczy 40 tygodni od terminu twojej ostatniej miesiączki. Jednak czas, w którym doszło do zapłodnienia, czyli czas, w którym z twojego jajnika została uwolniona komórka jajowa gotowa na przyjęcie męskiego plemnika następuje 2 tygodnie po rozpoczęciu miesiączki. Mimo to, te dwa tygodnie są formalnie wliczane w okres ciąży.

Wiemy, że gdy dziecko jest wielkości zaledwie fasolki (w 6-tym tygodniu ciąży) zaczyna mu już bić serce. W 10 tygodniu dziecko zaczyna odpowiadać na twój dotyk – mimo, że jeszcze tego nie czujesz, gdy dotykasz swojego brzucha, ono wywija koziołki. W 14 tygodniu ręce dziecka mają już niemal taką długość jak przy urodzeniu. W 16 tygodniu dziecko zyskuje zdolność ssania kciuka, co czasem jest widoczne podczas badania ultrasonograficznego. W 22 tygodniu całe ciało dziecka pokrywa zapewniający mu ochronę przed zimnem delikatny aksamitny meszek, który niemal całkowicie znika tuż przed narodzinami a w 23 tygodniu na palcach dziecka pojawiają się linie papilarne. Na ultrasonograficznych zdjęciach często widać, że dzieci się uśmiechają, jednak wygląda na to, że narodziny psują im humor, bo dopiero po około miesiącu od urodzenia zaczynają uśmiechać się ponownie.

Szczegóły tego, jak przebiega rozwój dziecka we wszystkich fazach życia wewnątrzmacicznego możemy łatwo znaleźć w wielu opracowaniach i już częściowo o nich pisaliśmy. Zresztą niezależnie od naszej wiedzy lub jej braku co do przebiegu, rozwój ten będzie się i tak toczył zgodnie z pradawną biologią człowieka. To, co jest jednak niezwykle ważne, to jak zapewnić jej najlepszy start. Zdrowe dzieci to zdrowsi dorośli.

Na początek kilka ważnych wskazówek, o których powinna pamiętać zarówno przyszła mama, jak i kobieta planująca zajść w ciążę. Składnikiem diety, który pod żadnym pozorem nie powinien być pomijany są dobrej jakości jajka. Zawierają one wiele substancji niezwykle cennych dla rozwijającego się dziecka. Są doskonałych źródłem łatwo przyswajalnego białka o idealnym dla naszego zapotrzebowania składzie aminokwasów. Żółtko jaj zawiera cenne karotenoidy, odpowiedzialne za jego żółtą barwę – luteinę i zeaksantynę, które są ważne dla zdrowia oczu. Inny składnik żółtka, cholina, odgrywa rolę w rozwoju centralnego systemu nerwowego, jest odpowiedzialny za pamięć, uczenie się i inne procesy poznawcze.

Ciężarna kobieta powinna również pamiętać o zdrowych dziąsłach. Tak powszechny i wydawać by się mogło niezbyt groźny problem jak krwawienie dziąseł, może mieć istotny wpływ na nienarodzone dziecko. Wiele badań naukowych pokazuje, że choroby dziąseł zwiększają ryzyko przedwczesnego porodu. Ponadto, badania na zwierzętach wskazują, że infekcje okołozębowe wpływają negatywnie na wzrost płodu. Silny związek ze zdrowiem dziąseł ma witamina C. Deficyt tej witaminy może prowadzić do tzw. stanu przedrzucawkowego (nadciśnienie tętnicze połączone z białkomoczem). Zapewnienie regularnej dostawy naturalnej witaminy C w postaci świeżych warzyw i owoców jest bezwzględnym zaleceniem dla ciężarnych kobiet.

Większość z nas zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest flora bakteryjna w naszych jelitach. Kobiety planujące ciążę szczególnie powinny zwrócić uwagę na zapewnienie sobie zdrowej flory bakteryjnej. Okazuje się, że dobre bakterie matki chronią jej nienarodzone dziecko przez egzemą i alergią w dzieciństwie. Bakterie probiotyczne matki wpływają również na utrzymanie w przyszłości przez dziecko optymalnej masy ciała. Ponadto, chronią one dziecko przed kolkami – obliczono, że dzieci matek z prawidłową florą bakteryjną płaczą nawet o 75% rzadziej.

Do listy ważnych dla przyszłej matki spraw należy również dodać odpowiednią dawkę aktywności fizycznej. Tak długo, jak lekarz nie zaleci inaczej, ćwiczenia fizyczne powinny być stałym elementem dnia. Statystyki dotyczące tego aspektu są zatrważające. W momencie zajścia w ciąże i w miarę jej postępu obserwuje się spadek aktywności fizycznej nawet u kobiet, które intensywnie uprawiały sport przed zajściem w ciąże. Podczas gdy intensywny ruch w postaci biegania, jeżdżenia na rowerze, pływania czy tańca znacząco, bo aż o 48%, zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu. Stwierdzono ponadto, że u kobiet aktywnych fizycznie w trakcie ciąży rozmiar łożyska jest większy, dzięki czemu lepiej zapewnia ono dziecku odpowiednią dostawę tlenu i substancji odżywczych.

Większość z nas, w tym kobiety ciężarne, cierpi na poważny niedobór kwasów tłuszczowych omega-3 pochodzenia zwierzęcego (EPA – kwas eikozapentaenowy i DHA – kwas dokozaheksaenowy). U kobiet w ciąży niedobór kwasów omega-3 jest krytyczny czynnikiem, ponieważ rozwijający się płód nie potrafi sam wyprodukować tych kwasów tłuszczowych a są mu niezbędne do rozwoju. Naukowcy uważają, że niedobór DHA może prowadzić do stanu przedrzucawkowego w trakcie ciąży oraz do depresji poporodowej matki. Z kolei odpowiedni poziom DHA zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu. Przede wszystkim jednak DHA jest niezbędny do rozwoju systemu nerwowego i układu odpornościowego dziecka. Niedobór DHA u przyszłej matki może spowodować zaburzenia emocjonalne, zaburzenia procesu nauczania czy nieprawidłowe reakcje odpornościowe u dziecka. Badania naukowe pokazują, że spożywanie zdrowych ryb morskich lub suplementacja tranem podczas ciąży zapobiega zaburzeniom funkcjonowania centralnego systemu nerwowego takim, jak autyzm czy ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej), a także wpływa korzystnie na inteligencję dzieci.

No właśnie, inteligencja, procesy myślowe, mózg to największa tajemnica naszego gatunku, a rozwój systemu nerwowego człowieka najlepiej pokazuje piękno i potęgę natury. Rozwój centralnego systemu nerwowego jest niezwykle dramatyczny. Mózg dorosłego człowieka składa się z ponad 100 miliardów neuronów (dojrzałe komórki nerwowe), a dodatkowo jest wyposażony w 5 do 10 razy więcej komórek wspomagających działanie neuronów. Podczas życia wewnątrzmacicznego produkowanych jest około 2 razy więcej komórek nerwowych, jednak do czasu narodzenia dziecka połowa z nich zostaje usunięta. W każdej sekundzie w rozwijającym się płodzie produkowanych jest przynajmniej 50 tysięcy komórek, z których powstają komórki nerwowe.

Złożone i kluczowe zadania stawiane niezwykłemu organowi, jakim jest mózg, sprawiają, że ponad połowa całego genomu człowieka jest zaangażowana w powstanie i rozwój organu, który u dorosłego człowieka stanowi zaledwie 2% całej masy ciała. Niedojrzałe jeszcze komórki nerwowe migrują z obszaru, w którym powstają w inne obszary. Pomiędzy prekursorami komórek nerwowych powstają tymczasowe połączenia – komórki te łączą się, po jakimś czasie rozdzielają się, a następnie ponownie łączą z innymi. Gdy zostanie zakończony proces dojrzewania komórek nerwowych, przestają one zmieniać swoje miejsce a połączenia pomiędzy nimi stabilizują się. Teraz z kolei komórki nerwowe wydłużają się i rozgałęziają.

Bardzo znaczącym momentem rozwoju układu nerwowego jest powstanie tzw. osłonek mielinowych. Proces ten nazywany jest mielinizacją układu nerwowego i ma on miejsce dopiero po urodzeniu dziecka. Mielina w 40% składa się z wody i aż do 85% jej suchej masy stanowią substancje tłuszczowe, a zasadniczym składnikiem mieliny jest cholesterol. Głównym zadaniem osłonek mielinowych jest zwiększenie przewodzenia bodźców nerwowych. Komórki nerwowe odpowiedzialne za odczuwanie bodźców i motorykę ulegają mielinizacji tuż po urodzeniu dziecka, a mielinizacja obszarów mózgu odpowiedzialnych za procesy poznawcze następuje jeszcze później.

Po narodzeniu kontynuowane jest również nadal tworzenie nowych komórek nerwowych w niektórych obszarach mózgu. Pod koniec drugiego trymestru ciąży rozpoczyna się również niezwykle ważny proces jakim jest tworzenie synaps, czyli „funkcjonalnych” połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Proces ten jest kontynuowany po narodzeniu dziecka przez okres około 8 lat. W całym systemie nerwowym obecna jest trudna do wyobrażenia liczba synaps, prawdopodobnie tryliony. Największą liczbę synaps stwierdza się w mózgu w wieku 6-10 lat. W tym okresie najintensywniej zachodzą procesy poznawcze dotyczące wszystkich sfer życia.

...zaledwie 2 filiżanki kawy wypite w ciągu całej ciąży mogą być wystarczające, by spowodować zaburzenia rozwoju serca u płodu lub pogorszyć jego wytrzymałość i funkcjonowanie po narodzeniu dziecka. Ponadto, badania na zwierzętach pokazują, że kofeina spożywana w trakcie ciąży w przyszłości może powodować zaburzenia wagi u chłopców. Kofeina jest substancją narkotyczną. Organizm dorosłego człowieka stosunkowo łatwo radzi sobie z usuwaniem kofeiny. Jednak zarówno płód, jak i małe dziecko nie mają zdolności detoksyfikacji kofeiny i w ich organizmie pozostaje ona i działa dłużej.